Büyük Patlama'dan bu yana en güçlü kozmik patlama keşfedildi

Metin Akpınar

Teknoloji Editörü

Büyük Patlama'dan bu yana en güçlü kozmik patlama keşfedildi

Evrenin en şiddetli olayları arasında süpernovalar ve gama ışını patlamaları uzun süredir zirvede yer alıyor. Ancak gökbilimciler şimdi bu sınırları altüst eden, bugüne kadar gözlemlenen en güçlü kozmik patlamaları ortaya çıkardı: “aşırı nükleer geçici olay” — ya da kısaca ENT (Extreme Nuclear Transients). Araştırmacılara göre bu, Büyük Patlama'dan bu yana gözlemlenen en güçlü patlama.

Havai Üniversitesi Astronomi Enstitüsü’nden Jason Hinkle liderliğindeki araştırma ekibi, bu olağanüstü patlamaları Science Advances dergisinde yayımlanan yeni bir çalışmayla tanıttı. ENT’ler, şimdiye kadar bilinen tüm yıldız ölümü türlerinden çok daha güçlü ve uzun ömürlü parlamalar sergiliyor. Üstelik bu olaylar yalnızca birkaç hafta değil, yıllar boyunca ışımaya devam ediyor.

Büyük bir yıldızın acı dolu sonu

ENT olayları, Güneş’ten en az üç kat büyük bir yıldızın, devasa bir süper kütleli kara deliğin pençesine düşmesiyle başlıyor. Bu etkileşim, standart "gelgit bozunma olayları"ndan çok daha yıkıcı. Yıldız, ani bir patlamayla yok olmaktansa, yavaş ve acı verici bir süreçle paramparça ediliyor. Ardından yıldızın kalıntıları, kara deliğin etrafında bir disk halinde dolanarak yıllar süren parlak bir ışıma yaratıyor.

Astronomlara göre bu olaylar, tipik gelgit bozunma olaylarından yaklaşık on kat daha parlak. Ayrıca çok daha uzun süre boyunca enerji yayıyorlar. Hatta bazıları, evrende şimdiye kadar kaydedilen en güçlü süpernovadan 25 kat fazla enerji salıyor.

Gaia verilerinde ilk izler

Hinkle ve ekibi, Avrupa Uzay Ajansı’nın Gaia görevi kapsamında elde edilen geniş veri setlerini incelerken, 2016 ve 2018 yıllarında kaydedilen ve olağan dışı şekilde uzun süren bazı ışık parlamaları fark etti. Bu parlamalar, uzak galaksilerin merkezlerinden geliyor ve klasik patlamalardan farklı olarak haftalar değil, yıllar boyunca görünür kalıyordu.

Şimdiye dek gözlemlenen en güçlü ENT, Gaia18cdj olarak adlandırılan olay. Bu tekil olay, yalnızca bir yıl içinde Güneş’in tüm yaşamı boyunca yayacağı enerjinin yüz katını saçtı. Karşılaştırma yapmak gerekirse, bir süpernova genellikle sadece Güneş’in toplam enerjisi kadar enerji üretir.

Bu olağanüstü patlamaların analizi, gökbilimcilere sadece yıldızların ölümünü değil, aynı zamanda süper kütleli kara deliklerin nasıl büyüdüğünü anlama şansı da sunuyor.

Araştırmanın ortak yazarlarından Benjamin Shappee, bu tür gözlemlerin erken evrende kara delik büyümesini anlamak için kritik olduğuna dikkat çekerken ENT'ler, evrenin şimdikinden çok daha aktif olduğu bir dönemde, kara deliklerin nasıl beslendiğini ve büyüdüğünü ortaya koyduğunu. Ayrıca o dönemlerde galaksilerin hem yıldız oluşturma hem de kara deliklerini besleme konusunda bugünkünden on kat daha yoğun olduğunu ekledi.