Dünyada ilk kez özelleştirilmiş gen düzenlemeyle tedavi uygulandı

Deniz Çakmak

Haber Editörü

Dünyada ilk kez özelleştirilmiş gen düzenlemeyle tedavi uygulandı — Genetik biliminde tarihi bir başarı elde edildi. Philadelphia Çocuk Hastanesi (CHOP) ve Penn Medicine’daki uzman bir ekip, nadir görülen genetik bir hastalıkla doğan bir bebeği, kişiye özel geliştirilen **CRISPR tabanlı gen düzenleme tedavisiyle** başarılı şekilde tedavi etti.

KJ isimli bebek, vücudun azotu düzgün bir şekilde işlemesini engelleyen ve kan dolaşımında tehlikeli amonyak birikimlerine yol açan bir durum olan karbamoil fosfat sentaz 1 (CPS1) eksikliği tanısıyla dünyaya geldi.

İlk aylarını hastanede, son derece kısıtlayıcı bir diyetle geçirmek zorunda kalan KJ, Şubat 2025’te (altı ila yedi aylıkken) özel olarak hazırlanan bu tedavinin ilk dozunu aldı. Tedavi güvenli şekilde uygulandı ve şu anda KJ sağlıklı bir şekilde büyümeye devam ediyor.

Özelleştirilmiş ilk CRISPR gen düzenleme tedavisi

Bu tedavi, dünyada tamamen özelleştirilmiş ilk CRISPR gen düzenleme terapisi olma özelliği taşıyor. Bu buluş, nadir hastalıklar için mevcut tedavi seçeneği olmayan bireylerde gen düzenleme teknolojisinin etkili bir şekilde kullanılabileceği göstermesi açısında oldukça büyük önem taşıyor.

CRISPR teknolojisi, hastalıklara neden olan genetik değişiklikleri insan genomunda doğrudan düzeltmeyi sağladığı için son yıllarda oldukça dikkat çekti. Şu ana kadar bu araçlar, orak hücre hastalığı ve beta talasemi gibi daha yaygın hastalıklar için geliştirildi ve bu alanlarda FDA onaylı tedaviler kullanılıyor. Ancak, binlerce farklı genetik varyant nedeniyle nadir hastalıklar için tek tip çözümler her zaman etkili olmuyor. Bu nedenle, milyonlarca insanı etkileyen nadir hastalıkların çoğu bugüne kadar gen tedavisi gelişmelerinden faydalanamamıştı.

2023 yılında, Dr. Ahrens-Nicklas ve Penn Üniversitesi’nden Dr. Kiran Musunuru kişiye özel gen düzenleme tedavilerinin uygulanabilirliğini araştırmak için bir araya geldi. Her iki isim de Ulusal Sağlık Enstitüleri (NIH) tarafından desteklenen Somatik Hücre Genom Düzenleme Konsorsiyumu’nun üyeleri ve uzun süredir nadir metabolik hastalıklar üzerine çalışıyorlar.

İkilinin dikkatini, proteinlerin parçalanması sırasında oluşan amonyak maddesini vücuttan uzaklaştırmakta başarısız olan üre döngüsü bozuklukları çekti. Bu hastalıklarda, karaciğerdeki amonyağı üreye dönüştürmek için gereken enzim eksik olduğundan dolayı amonyak vücutta birikiyor ve bu birikme beyin ve karaciğerde hasara yol açabiliyor.

Sonuçlar oldukça ümit verici

KJ’nin genetik bozukluğu doğumdan kısa süre sonra tespit edildi. Araştırma ekibi, bu mutasyona özel bir tedaviyi sadece altı ayda geliştirerek karaciğere gönderilen lipid nanoparçacıklarıyla uygulanan bir baz düzenleme tedavisi hazırladı. KJ, ilk infüzyonunu Şubat 2025 sonunda aldı, Mart ile Nisan aylarında iki ek doz daha verildi ve ciddi bir yan etki gözlenmedi. Kısa sürede protein açısından daha zengin gıdalar tüketmeye başladı ve tolere edebildiği gözlendi. Ayrıca, vücudunda amonyak birikmesi olmadan rinovirüs gibi bazı tipik çocuk hastalıklarından kurtulabildi. Ancak uzun vadeli etkilerin değerlendirilmesi için daha fazla gözlem yapılması gerekiyor.

Ahrens-Nicklas çığır açan tedaviyle ilgili şunları söylüyor: "KJ'nin hayatının geri kalanında dikkatle izlenmesi gerekecek olsa da ilk bulgularımız oldukça ümit verici."

Musunuru ise şunları söyledi: "Her hastanın bu ilk hastada gördüğümüz sonuçları deneyimleme potansiyeline sahip olmasını istiyoruz ve diğer akademik araştırmacıların bu yöntemi birçok nadir hastalık için tekrarlamasını ve birçok hastaya sağlıklı bir yaşam sürme şansı vermesini umuyoruz. On yıllardır duyduğumuz gen terapisi vaadi meyvesini veriyor ve tıbba yaklaşım şeklimizi tamamen değiştirecek."