Tekstilde atık krizi: Giysilerin büyük bölümü çöpe gidiyor

Metin Akpınar

Teknoloji Editörü

Tekstilde atık krizi: Giysilerin büyük bölümü çöpe gidiyor — Küresel **moda** endüstrisinin **atık** sorunu güncel verilerin ortaya koyduğu tabloyla birlikte daha da ağırlaşıyor. 2024’te dünya genelinde **120 milyon metrik ton tekstil atığı** oluştuğu doğrulandı. Bu miktarın büyük bölümü ya toprağa gömüldü ya da yakılarak imha edildi.

Küresel ölçekte bu atığın yüzde 80’i bertaraf ediliyor, yalnızca yüzde 12’si yeniden kullanılıyor ve yüzde 1’den azı yeni tekstillere dönüştürülebiliyor. 2030’a gelindiğinde yıllık atığın 150 milyon tonu aşabileceği öngörülüyor.

Önlemler alınsa da yeterli değil

Avrupa Birliği, bu tablo karşısında en radikal adımlardan birini atarak Eylül 2025’te Atık Çerçeve Direktifi’ne kapsamlı bir değişiklik getirdi. Bu düzenlemeyle tekstil üreticilerine zorunlu genişletilmiş üretici sorumluluğu (EPR) getirildi. Artık AB pazarına mal süren tüm şirketler, toplama, ayrıştırma ve geri dönüşümün finansmanından sorumlu olacak. Üye devletlerin ulusal EPR sistemlerini kurması için 30 aylık bir takvimi bulunuyor ve uygulamaların 2028 ortasında devreye alınması bekleniyor.

ABD’de de eyaletler düzeyinde benzer girişimler var. Örneğin California’da gereklilikleri yerine getirmeyen şirketler için günlük 50 bin dolara kadar ceza öngörürken standartlara uymayan tekstillerin bölgeye satışı doğrudan yasaklanıyor. New York ve Washington’da da benzer yasa tasarıları bulunuyor.

Bu düzenlemelere paralel olarak teknoloji cephesinde de dikkate değer gelişmeler yaşanıyor. Yapay zeka destekli ayrıştırma sistemleri, pilot uygulamalarda yüzde 80’in üzerinde doğruluk oranına ulaştı. Aynı dönemde kimyasal geri dönüşüm tesisleri kapasitesini artırırken Ambercycle ile yapılan çok yıllı tedarik anlaşmaları sayesinde Ganni gibi markalar geri dönüştürülmüş polyesteri ticari ölçekte kullanmaya başladı.

Öte yandan 2025’te yürütülen araştırmalar tekstil atığının önemli bir bölümünün yurt dışına gönderildiğini ortaya koydu. Gana’da bazı koruma alanlarında İngiltere menşeli giysilerin biriktiği tespit edilirken, Kenya’ya her ay yaklaşık 500 konteyner ikinci el kıyafet gönderildiği ve bunun yüzde 40’ının doğrudan çöplüğe dönüştüğü belirlendi.

Giysilerin yüzde 85’i çöpe gidiyor

Sektörde çözüm arayışları sürse de mevcut çabalar hızlı büyüyen atık hacmi karşısında yetersiz kalıyor. Özellikle sistematik aşırı üretim, sürdürülebilirlik politikalarının önündeki en büyük engel olarak öne çıkıyor.