Elektrikli araçlar benzin istasyonlarının fişini çekiyor

Metin Akpınar

Teknoloji Editörü

Elektrikli araçlar benzin istasyonlarının fişini çekiyor — Yıllardır **içten yanmalı** motora sahip araçlar, yakıt istasyonlarının her köşe başında bulunması, düşük bakım maliyetleri ve hızlı onarımlar sayesinde kullanıcılar için bir konfor alanı oluşturuyordu. Ancak bu konfor dönemi sona ermek üzere. Elektrikli araçların yaygınlaşması hız kazandıkça bu geleneksel avantajlar da bir bir kayboluyor. **Benzin istasyonları** kapanıyor, **servisler** azalıyor ve basit **onarım** hizmetleri gitgide pahalılaşıyor.

Bu değişimin arka planında ise teknolojik dönüşümlerin doğası yatıyor. Her dönüşümde gördüğümüz gibi elektrikli araçların yükselişi yeniliklerin yayılım modeli, S-eğrisiyle tanımlanan büyüme süreci ve karmaşık uyarlanabilir sistemler gibi teorik çerçevelerle açıklanabilir. İktisadın detaylarına girmeye gerek yok ancak şunu söyleyebiliriz; elektrikli araçlar, artık hızla büyüme aşamasına geçiyor.

İçten yanmalı ekonomisi yıkılıyor

Bu geçiş, yalnızca daha fazla tüketiciye ulaşmak anlamına gelmiyor; sektörleri, ekonomileri ve altyapıları da beraberinde dönüştürüyor. Tıpkı akıllı telefonlar, dijital kameralar veya video akış platformlarında olduğu gibi... Örneğin 2012 sonrası dönemde DVD'lerin hızla ortadan kalkması, dijitalin yeni norm haline gelmesi gibi. Bugün aynı dönüşüm otomotiv endüstrisinde yaşanıyor.

Üstelik bu dönüşüm sadece piyasanın gizli eliyle değil, doğrudan devlet yönetimlerinin de eliyle gerçekleşiyor. Örneğin, Avrupa Birliği, 2030’a kadar yeni araçların ortalama karbon emisyonunun yüzde 55 azaltılmasını istiyor. Bazı büyük şehirlerde de (Paris, Brüksel, Amsterdam ve Berlin gibi) düşük emisyon bölgeleri giderek genişliyor. Bu uygulamalar, tüketicilerin dizel ya da benzinli araçlarda ısrar etmesini giderek daha maliyetli ve kullanışsız hale getiriyor.

Elektrikli araçların benimsenme oranı yükseldikçe, içten yanmalı araçlar için ekonomik göstergeler alarm vermeye başladı. Bu dönüşüm yalnızca üretim tarafını değil, ikinci el piyasa değerlerinden sigorta primlerine, servis altyapısından iş gücüne kadar çok geniş bir alanı etkiliyor.

Norveç’te 2018-2020 döneminde gözlemlenen ilk sinyaller, elektrikli araç satışları yüzde 50’ye yaklaşırken benzinli ve dizel araçların ikinci el değerlerinde belirgin bir düşüşe işaret etti. Aynı trend, 2023 sonrası Avrupa'nın birçok ülkesinde de görülmeye başladı. Daha düşük işletme maliyetleri ve düzenleyici avantajlar, tüketicileri hızla elektrikli araçlara yönlendiriyor ve benzinli araçların elden çıkarılması zorlaşırken değerleri de hızla düşüyor.

Artan bakım maliyetleri, daha hızlı değer kaybı ve sıkılaşan emisyon kuralları nedeniyle içten yanmalı araçların sigorta primleri yükseliyor.

İstasyonlar kapanıyor, servisler zorlanıyor

Bununla birlikte uzmanlaşmış servis işletmeleri de dönüşümün ilk darbelerini alan sektörler arasında. Elektrikli araçlarda egzoz sistemi, motor yağı ya da geleneksel fren sistemlerine duyulan ihtiyaç ortadan kalktığı için bu hizmetleri sunan işletmeler hızla müşteri kaybediyor. Özellikle küçük ve bağımsız egzoz ve yağ değişim atölyeleri kapanma riskiyle karşı karşıya kalıyor.

Yağ değişimi hizmetleri, içten yanmalı araçlar için sabit bir gelir kalemiydi. Elektrikli araçlarda motor yağı bulunmadığı için bu ihtiyaç tamamen ortadan kalkıyor. Hibrit modellerde ise yağ değişim sıklığı ciddi şekilde azalıyor. Bu nedenle, Norveç, Hollanda ve Almanya gibi ülkelerde bu alanda uzmanlaşmış işletmelerin gelirlerinde gözle görülür düşüş yaşanıyor.

Fren bakımı yapan işletmeler de dönüşümden etkileniyor. elektrikli araçların rejeneratif frenleme sistemi sayesinde fren balataları ve diskler çok daha az yıpranıyor. Bu da bakım sıklığını azaltarak fren servislerinin müşteri trafiğini düşürüyor.

Ne yapmalı?

Yukarıdaki bilgilerin bir kısmı henüz Türkiye için geçerli değil. Çünkü Türkiye'de 2024 yılı sonu itibarıyla trafiğe kayıtlı 31 milyon araçtan sadece yaklaşık 270 bin adedi elektrikli. Evet, Türkiye’de elektrikli araçların satışları ve satışlardaki payı hızla artıyor ancak yukarıdaki senaryolar için halen vakit var.

O halde ne yapmalı? Önlem alınmalı. Avrupa’da servis ve bakım hizmetlerine bağlı işletmelerin yaşadığı sarsıntı daha geniş çaplı ekonomik sorunların öncülü olabilir. Eğer politika yapıcılar bu değişimi zamanında fark etmezse, yerel işletmeler kapanabilir, binlerce çalışan işsiz kalabilir. Bu nedenle hükümetler, yerel yönetimler ve sektör birlikleri şimdiden yeniden eğitim programları ve destek paketleri gibi önlemleri planlamalı.